တစ္ကမာၻလံုးကို ၿခိမ္းေျခာက္ လာေသာ ေဆးယဥ္မႈျပႆနာ

ကူးစက္ေရာဂါ အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ေစေသာ ဘက္တီးရီးယားမ်ား ေဆးယဥ္ပါး လာျခင္းသည္ ကမၻာ့ ျပည္သူမ်ား က်န္းမာေရး ကို ၿခိမ္းေျခာက္ လာေသာ အႀကီးဆံုး ျပႆနာဟု ကမၻာ့ က်န္းမာေရး အဖြဲ႕ႀကီး (WHO) က အစီရင္ ခံစာက ထုတ္ျပန္ သတိေပး လိုက္သည္။
ကမၻာ့ ႏုိင္ငံေပါင္း ၁၁၄ ႏုိင္ငံမွ က်န္းမာေရး စာရင္းမ်ား ကို သံုးသပ္ ၍ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ လိုက္ျခင္း ျဖစ္သည္။ ေဆးယဥ္ပါးမႈ ျပႆနာ သည္ တစ္ကမၻာလံုး ေနရာေဒသ တိုင္းတြင္ ျဖစ္ပြား ေနေၾကာင္း အစီရင္ခံစာ က မီးေမာင္း ထိုးျပလိုက္ သည္။ ဘက္တီးရီးယားမ်ား ေဆးယဥ္ လာမႈေၾကာင့္ ယခင္က ဆယ္စု ႏွစ္ေပါင္း မ်ားစြာ ၾကာေအာင္ အလြယ္တကူ ကုသ ေပ်ာက္ကင္း ခဲ့ေသာ သမား႐ိုးက် ေရာဂါမ်ား သည္ပင္ လူသတ္ ေရာဂါမ်ား အသြင္ ျပန္ ေရာက္ရွိ လာႏုိင္ေၾကာင္း ကမၻာ့ က်န္းမာေရး အဖြဲ႕ႀကီးက ေျပာသည္။ ထိေရာက္မည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ မ်ား ခ်မွတ္ က်င့္သံုးျခင္း မရွိပါက လာမည့္ အခ်ိန္တို အတြင္းမွာပင္ ဆိုးက်ဳိးမ်ား စြာ ျဖစ္ပြား လာႏုိင္သည္ ဟု အစီရင္ ခံစာက သတိေပး သည္။
အဆုတ္ေရာင္ အေအးမိ၊ ၀မ္းပ်က္ ၀မ္းေလ်ာ၊ ေသြးမွ တစ္ဆင့္ ကူးစက္ ေရာဂါမ်ား အပါအ၀င္ ပံုမွန္ျဖစ္ပြား ေနက် ေရာဂါ ခုနစ္မ်ဳိး ႏွင့္ ဆက္စပ္ၿပီး ေဆးယဥ္ ျပႆနာ ကို WHO က စစ္တမ္း ျပဳစုခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ကမၻာ တစ္၀န္း တြင္က်ယ္စြာ အသံုးျပဳ ေနေသာ ကာကြယ္ေဆး ႏွစ္မ်ဳိးကို ဘက္တီးရီးယားမ်ား က ေဆးယဥ္ သည့္ ျပႆနာ သည္လည္း ႀကီးထြား သထက္ ႀကီးလာ ေနကာ အခ်ဳိ႕ေသာ ႏုိင္ငံမ်ား ၌ လူႏွစ္ဦး လွ်င္ တစ္ဦးတြင္ ေဆးစြမ္း မျပေတာ့ သည္ အထိ ျဖစ္ပြား ေနေၾကာင္း WHO က ဆိုသည္။
ေက-နမိုးနီးယား ဘက္တီးရီးယား ေၾကာင့္ ျဖစ္ပြား သည့္ အဆုတ္ေရာင္ အေအးမိ၊ ေသြးမွ တစ္ဆင့္ ကူးစက္ ေရာဂါမ်ား၊ ေမြးကင္းစ ကေလးငယ္ မ်ားတြင္ ျဖစ္ပြားေသာ ကူးစက္ ေရာဂါမ်ား အတြက္ အဓိက အားျပဳ ေနရေသာ ကာဘာပီနမ္ ေဆးကိုလည္း ဘက္တီးရီးယားမ်ားက ေဆးယဥ္ လာေနသည္။
သဘာ၀ အားျဖင့္ ဘက္တီးရီး ယားမ်ား သည္ ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးမ်ား တိုက္ဖ်က္ျခင္းကို ခံေနရ ေသာ ပံုစံမွ သည္ ေဆး၀ါးမ်ား မမွတ္မိႏုိင္ ေသာ ပံုစံသစ္မ်ား သို႔ တျဖည္းျဖည္း ကူးေျပာင္း တတ္ၾကသည္။ သို႔ျဖစ္ ေသာေၾကာင့္ ပင္ ပဋိဇီ၀ ေဆးတစ္မ်ဳိး သည္ ပံုမွန္ သတ္ျဖတ္ ႏုိင္ေနၾက ပိုးမႊားမ်ားကို အခ်ိန္ အတိုင္း အတာ တစ္ခုထိသာ သတ္ျဖတ္ ႏုိင္ၿပီး ၾကာ လာေလ သတ္ျဖတ္ ႏုိင္စြမ္း က်လာ ေလျဖစ္သည္။ ဆရာ၀န္မ်ားက ေဆးကို လိုသည္ ထက္ ပိုေပးျခင္း၊ လူနာမ်ား ကလည္း ေဆးပတ္ျပည့္ ေအာင္ မေသာက္ျခင္း မ်ားသည္ ဘက္တီးရီးယားမ်ားက ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးမ်ား တိုက္ဖ်က္ ႏုိင္သည့္ ပံုစံမွ ေသြဖီ ေျပာင္းလဲခ်ိန္ ကို ပိုျမန္ ေအာင္ တြန္းေပးရာ ေရာက္ေန သည္။ အေၾကာင္းမွာ ဘက္တီးရီး ယားမ်ား သည္ ပဋိဇီ၀ ပိုးသတ္ေဆး မ်ား၏ ဖြဲ႕စည္းပံု ႏွင့္ ထိေတြ႕ပါမ်ား ၍ ယဥ္ပါး သြားျခင္း ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
ထုိျပႆနာ ကို ေျဖရွင္းႏုိင္ ရန္ ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးသစ္မ်ား ေတာက္ ေလွ်ာက္ တီထြင္ စမ္းသပ္ ေနႏုိင္ဖို႔ လိုသလို အစိုးရမ်ား ႏွင့္ တစ္ဦးခ်င္း ပုဂ္ၢိဳလ္မ်ား ကလည္း ေဆး၀ါးမ်ား ကို အလြန္ အကၽြံ သံုးျခင္း အစြန္းႏွင့္ ေဆးပတ္ မျပည့္ျခင္း အစြန္း ႏွစ္ဖက္ ကို ေရွာင္ကာ သင့္တင္စြာ သံုးျခင္း အလယ္ အလတ္လမ္း ကိုလိုက္ကာ ေဆးယဥ္ ျပႆနာ ကို အခ်ိန္ၾကာႏိုင္ သမွ် ၾကာေအာင္ ထိန္းထားဖို႔ ႀကိဳးပမ္းၾက ရမည္ဟု WHO က လမ္းညႊန္ သည္။
ဆီးလမ္းေၾကာင္း ကူးစက္ ေရာဂါ ကို ျဖစ္ေစသည့္ အီကိုလိုင္ ပိုးသည္ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္မ်ား တစ္၀ိုက္ က ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးမ်ား တိုက္ခိုက္မႈ ဒဏ္ကို ရာႏႈန္းျပည့္ အ႐ံႈးေပး ေသဆံုး ခဲဲ႔ရရာမွ ယေန႔ အခ်ိန္တြင္ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းခန္႔ သည္ ေဆးယဥ္ကာ ခံႏုိင္ရည္ ရွိေနၾကၿပီျဖစ္ေၾကာင္း အစီရင္ ခံစာက ေထာက္ျပ ထားသည္။
အခ်ဳိ႕ ႏုိင္ငံမ်ား တြင္ ကုသခံသူ ထက္၀က္ခန္႔ တြင္ အီကိုလိုင္ တိုက္ ဖ်က္ေဆး ေဆးမတိုးေတာ့သည့္ အျဖစ္မ်ားပင္ ရွိေနသည္။
ဂႏိုလည္း ေဆးယဥ္
“တစ္ကမၻာလံုး တက္ညီ လက္ညီ အေရးတႀကီး မကိုင္တြယ္ ၾကဘူး ဆိုရင္ အရင္က လြယ္လြယ္ ေလး ကုသ ေပ်ာက္ကင္း ခဲ့တဲ႔ ေရာဂါ ပိုးေတြပါ ေဆးယဥ္ ေဆးမတိုး ျဖစ္လာၿပီး ကမၻာႀကီးဟာ ေဆးမတိုးတဲ႔ ေခတ္ကို ေရာက္သြား ႏုိင္ပါ တယ္။ အဲဒီလိုျဖစ္လာ ၿပီဆိုရင္ သမား႐ိုးက် ကူးစက္ ေရာဂါမ်ဳိး၊ ထိခိုက္ ဒဏ္ရာ မ်ဳိးကပါ လူေတြကို အသက္ၿခိမ္းေျခာက္ လာႏုိင္ပါတယ္” ဟု WHO ဒုတိယ အမႈေဆာင္ အရာရွိ ခ်ဳပ္ ကဲဂ်ီ ဖူကူဒါက သတိေပး သည္။
အစဥ္အၿမဲ ဆန္းသစ္ ေျပာင္းလဲ ေနေသာ ထိေရာက္ သည့္ ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးမ်ား ႀကိဳးပမ္း ထုတ္လုပ္ ျခင္းျဖင့္ လူသားမ်ား အသက္ ပိုရွည္ ေအာင္၊ ပိုက်န္းမာေအာင္ ႏွင့္  ေဆာင္ၾကဥ္း ေပးႏုိင္မည္ဟု မစၥတာ ဖူကူဒါ က သံုးသပ္ ေျပာၾကားသည္။
“ေဆး၀ါး ထုတ္လုပ္နည္း လမ္း၊ ေဆးေပးပံု၊ အသံုးျပဳပံုေတြ ကို မျပဳျပင္ မေျပာင္း လဲၾကဘူး ဆိုရင္ ကမၻာ့ႀကီးဟာ လက္ရွိ ရရွိထာတဲ႔ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး တိုးတက္မႈ ေကာင္းေတြ ကို ေနာက္ျပန္ ဆုတ္သြား ေတာ့မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အက်ဳိးဆက္ ဆိုးက်ဳိး ဟာလည္း ေၾကာက္စရာ ေကာင္းေလာက္ ေအာင္ ႀကီးမား လာႏုိင္ပါတယ္” ဟု မစၥတာ ဖူကူဒါက ေျပာသည္။
ေနာက္ထပ္ ကူးစက္ ေရာဂါ တစ္မ်ဳိးျဖစ္ေသာ ဂႏိုသည္ လည္း ေဆးယဥ္ လာေနၿပီျဖစ္သည္။ ၿဗိတိန္ ႏုိင္ငံတြင္ လက္ေတြ႕ စစ္တမ္း ေကာက္ထားမႈ အရ ဂႏို ေဆးယဥ္မႈ အမ်ားအျပား ျဖစ္ပြား လ်က္ရွိသည္။ ၾသစႀတီးယား၊ ကေနဒါ၊ ျပင္သစ္၊ ဂ်ပန္၊ ေနာ္ေ၀၊ ေတာင္ အေမရိက၊ ဆလိုေဗးနီးယား၊ ဆြီဒင္ တို႔တြင္ လည္း အလားတူ ေဆးယဥ္မႈမ်ား ေထာက္လွမ္း မိထားသည္။ ကမၻာတစ္၀န္း ေန႔စဥ္ ဂႏိုျဖင့္ ေနထိုင္ ေနရသူ တစ္သန္းခန္႔ ရွိေၾကာင္း WHO က ေျပာသည္။
အခ်က္ေပး ေခါင္းေလာင္းသံ
တစ္ကိုယ္ေရ သန္႔ရွင္ေရး မရွိ သူမ်ား ကူးစက္ ေရာဂါဒဏ္ ပိုခံရသည္ျဖစ္ရာ တစ္ကိုယ္ေရ သန္႔ရွင္းမႈ ရွိဖို႔၊ ေရေကာင္း ေရသန္႔ အသံုးျပဳဖို႔  WHO အစီရင္ ခံစာက ေဆာ္ၾသသည္။ က်န္းမာေရး ဌာနမ်ားဟူသည္ ေရာဂါရွိသူ မ်ဳိးစံု လာေရာက္ ရာေနရာ ျဖစ္ရာ ထိုေနရာ မ်ားမွ တစ္ဆင့္ ေရာဂါသည္ မ်ားအခ်င္းခ်င္း ကူးစက္ ပ်ံ႕ပြားျခင္း မရွိေအာင္လည္း ထိန္းၾက ရမည္။ ထို႔အျပင္ ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးမ်ား အလြန္အက၊ြံ သံုးစြဲျခင္းႏွင့္ ေဆးပတ္ျပည့္ေအာင္ မသံုးစြဲျခင္း ဟူေသာ အစြန္းႏွစ္ဖက္ လြတ္ေအာင္လည္း ပညာေပး လုပ္ငန္းမ်ား တိုးျမႇင့္ဖို႔ လိုသည္။
“ကမၻာႀကီးမွာ ေဆးယဥ္ေနတဲ့ ကူးစက္ပိုးေတြ မ်ားသထက္  မ်ားလာတာဟာ ကမၻာႀကီး ပူေႏြးမႈ ျပႆနာ နီးပါး လူသားေတြကို ဒုကၡ ေပးႏုိင္ပါတယ္” ဟု အဂၤလန္ က်န္းမာေရး ၀န္ႀကီးဌာနမွ ေဆးဘက္ ဆိုင္ရာ အႀကီးအကဲ ပါေမာကၡ ဒိမ္း ဆယ္လီ ေဒဗီကလည္း ဥပမာေပး ေျပာၾကား သြားသည္။
“ဘယ္ေနရာ ၾကည့္ၾကည့္ ေဆးယဥ္တဲ့ ျပႆနာ ကို ျမင္ေနရပါတယ္။ ႏုိင္ဂ်ာ ႏုိင္ငံက ကေလး သူငယ္ အာဟာရ စင္တာကိုပဲ ၾကည့္ၾကည့္ ဆီးရီးယား စစ္ေျမျပင္က ေဆးေပးခန္းေတြ ကိုပဲၾကည့္ၾကည့္ ေဆးယဥ္ ျပႆနာ ႀကီးထြားသ ထက္ ႀကီးထြား လာတာ ျမင္ေနရပါ တယ္” ဟု နယ္စည္း မျခား ဆရာ၀န္ မ်ား အဖြဲ႕မွ ေဒါက္တာ ဂ်နီဖာကိုဟန္ ကလည္း ေျပာသည္။
“WHO ရဲ႕ အခု အစီရင္ ခံစာဟာ တစ္ကမၻာလံုးကို အခ်က္ေပး သံေခ်ာင္း ေခါက္လိုက္တယ္ ဆိုရင္လည္း မမွားပါဘူး။ အစိုးရေတြ အေနနဲ႔ လည္း ေဆး၀ါး လုပ္ငန္းႀကီး ေတြက ေဆး၀ါးေတြ ကို ေငြအတြက္ အဓိကထား စမ္းသပ္ ထုတ္လုပ္ ရတဲ့ အေျခအေနမ်ဳိး မေရာက္ေအာင္ ကူညီၾကဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒါမွ ေဆး၀ါးသစ္ေတြ ထြက္လာမယ္။ ဖြံ႕ၿဖိဳးဆဲ ႏုိင္ငံမ်ား ဘက္က ဆင္းရဲ ႏြမ္းပါး သူမ်ားပါ မက်န္ အသံုးျပဳႏုိင္လာ မယ္” ဟု ေဒါက္တာ ကိုဟန္က သံုးသပ္ ေျပာၾကားသည္။
“ကၽြန္မတို႔ အေရးတႀကီး လိုအပ္ေန တာကေတာ့ တစ္ကမၻာလံုး စည္းခ်က္ညီ အစီအစဥ္ တစ္ရပ္ ျဖစ္ပါတယ္။ ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးေတြ ကို အထိေရာက္ ဆံုးျဖစ္ေအာင္ ဘယ္လို ထုတ္လုပ္မယ္၊ တကယ္ လိုသူေတြ လက္ထဲ ေရာက္ရွိ သြားေအာင္ ဘယ္ လိုျဖန္႔ခ်ိမယ္၊ တကယ္ ထိထိ ေရာက္ေရာက္ သံုးတတ္ေအာင္ ဘယ္လို ပညာ ေပးမယ္ဆိုတဲ့ အစီအစဥ္ ျဖစ္ပါတယ္၊ ေစ်းႏႈန္းဟာလည္း အေျခခံ လူတန္းစား ေတြပါ လက္လွမ္း မီမယ့္ အဆင့္ျဖစ္ဖို႔ လိုပါတယ္” ဟု ၎က ဆက္ေျပာသည္။
ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးမ်ားကို ဘက္တီးရီးယားမ်ားက ေဆးယဥ္လာမႈကို အေျဖရွာ တိုက္ဖ်က္ရန္ အဏုဇီ၀ ပိုးမႊားဆိုင္ရာ က၊ြမ္းက်င္ပညာ ရွင္မ်ားႏွင့္ အျခား ေဆးသိပၸံပညာ ရွင္မ်ား လက္တြဲ ေဆာင္ရြက္ရန္ လြန္စြာ အေရးႀကီးေၾကာင္း ၿဗိတိန္ႏုိင္ငံ အဏုဇီ၀ ပိုးမႊားဆိုင္ရာ ပညာရွင္မ်ား အသင္း ဥကၠ႒ ပါေမာကၡ နီဂ်ယ္ ဘေရာင္းက ေျပာသည္။
“ခ်ဥ္းကပ္ နည္းအသစ္ေတြ သံုးၾကရပါမယ္။ တူညီတဲ့ ေရာဂါ ပိုးကို တိုက္ဖ်က္ဖို႔ ကိစၥမွာကိုပဲ ကြဲျပားတဲ့ ပဋိဇီ၀ ေဆးသစ္ အမ်ဳိးမ်ဳိး ထုတ္လုပ္ၾက ဖို႔ လိုပါတယ္။ ဒါေတြ သာမက ေသးပါဘူး။ ေရာဂါပိုး ေတြရဲ႕ ဇစ္ျမစ္နဲ႔ ဂုဏ္သတၱိကို အျမန္ဆံုး ေဖာ္ထုတ္ ႏုိင္မယ့္ စမ္းသပ္ ကိရိယာမ်ဳိးေတြလည္း ထုတ္လုပ္ၾကဖို႔ လိုတယ္။ ပဋိဇီ၀ ေဆး၀ါးေတြကို ဘက္တီးရီးယားေတြ ဘယ္ပံုဘယ္နည္း ေဆးယဥ္ သြားတယ္ ဆိုတာလည္း လိုက္ေလ့လာဖို႔ လိုတယ္။ ေဆးယဥ္ ျပႆနာ ပ်ံ႕ႏွံ႔လာမႈ ကိစၥမွာ လူသား ပေယာဂ ဘယ္ေလာက္ပါတယ္ ဆိုတာကအစ လိုက္ေလ႔လာ ထားၾကဖို႔လည္း လိုပါတယ္” ဟု ပါေမာကၡ ဘေရာင္းက လမ္းညႊန္ သည္။
Ref: Drug resistnace ‘global threat’ by Pippa Strphens (BBC)